امروزه یکی از مهمترین مصالح در ساخت تمام ساختمانها، بتن است. ساخت بتن یک کار تخصصی است؛ چرا که کیفیت آن به عوامل مختلفی نظیر مواد بهکاررفته، میزان هر یک از مواد، واکنش بتن به خاک زمین ساختمان، شرایط ترکیب مواد و نگهداری و بسیاری موارد دیگر وابسته است. بتن با ترکیب آب، سیمان، سنگدانه (شن، ماسه) و برخی مواد افزودنی دیگر ساخته میشود و طی فرآیندی به نام آبپوشی یا هیدراتاسیون به شکل نهایی خود میرسد. بتن در دو شکل تازه و سختشده وجود دارد؛ بتن تازه قابلیت شکلپذیری دارد اما بتن سختشده نه. باید دانست که فرآیند نگهداری از بتن در شرایط مختلف برای حفظ تازگی، همچون ساخت بتن، کاری تخصصی است.
همین موضوع باعث شده تا برخی سختگیریهای قانونی در این زمینه اعمال شوند تا از ساخت ساختمانهایی بیکیفیت و شکننده پیشگیری شود. در واقع شما برای دریافت مجوز ساخت بنای خود نیاز دارید تا با انجام تست بتن، به مراجع قانونی تضمین دهید که از بتن استاندارد بهره میگیرید. در صورتی که بتن مورد استفاده شما از کیفیت کافی برخوردار نباشد، نیاز خواهید داشت تا با بهبود کیفیت آن به طور مجدد این تست را انجام دهید و برای مراجع قانونی ارسال کنید. در این مقاله قصد داریم تا با بررسی مفصل آزمایش بتن، مراحل انجام، انواع و همچنین هزینههای آن، اطلاعات کافی را در این زمینه در اختیار شما قرار دهیم. با ما همراه باشید.
چرا لازم است آزمایش بتن انجام دهیم؟
در مراحل اولیه ساخت بنا، چند آزمایش وجود دارد که انجام آن مخصوصاً برای سازههای بزرگ، ضروری است؛ آزمایش خاک، آزمایش بتن، آزمایش میلگرد و آزمایش جوش از جمله آنها هستند. ممکن است برای برخی انجام این آزمایشها کاری غیرضروری و هزینهتراشی اضافی به نظر برسد؛ اما به هیچ عنوان اینگونه نیست و عواملی همچون پایداری سازه، طول عمر، و بسیاری دیگر به انجام این آزمایشها وابسته هستند. عدم انجام این آزمایشها (حتی اگر بتوان موانع قانونی آن را دور زد) در بلندمدت میتواند آسیبی جبرانناپذیر به سازندگان وارد سازد و از همین رو اکیداً به شما پیشنهاد میکنیم در انجام این تستها کوتاهی نکنید.
در واقع برخی خلأهای قانونی در زمینه تست بتن، میلگرد و جوش باعث شده تا شرکتهای ارائهکننده خدمات بتن، میلگرد و جوش بتوانند با ارائه برخی اسناد به اسناد، مجوزهای لازم را دریافت کنند. این موضوع هرچند برخی هزینههای شما را کاهش میدهد اما بسیار پرریسک است؛ چراکه شرکتها میتوانند خدمات خود را با کیفیتی کمتر از آنچه در اسناد خود ادعا کردهاند به شما ارائه کنند. بنابراین شما مخصوصاً در پروژههای بزرگ لازم خواهید داشت تا این تستها را با کمک آزمایشگاههای مستقل و غیرذینفع انجام دهید؛ اینگونه میتوانید از کیفیت بتن، میلگرد و جوش مطمئن شوید. در غیر این صورت میبایست ریسک خسارتهای بزرگی را بپذیرید.
از سوی دیگر به شما پیشنهاد میدهیم پیش از اعلام نتایج آزمایش بتن از سوی آزمایشگاه مستقل، تمام هزینهها را با شرکت ارائهدهنده خدمات بتن تسویه نکنید؛ چرا که امکان کلاهبرداری از طریق ارائه بتن کمکیفیت وجود دارد. تنها راه تشخیص این دسته از کلاهبرداریها، انجام تست بتن است. در بخش بعدی مراحل انجام تست بتن را به شما توضیح خواهیم داد.
بستن قرارداد با یک آزمایشگاه مستقل و معتبر تست بتن
این کار باید در هنگامی انجام شود که شما با یک شرکت بتنریزی قرارداد میبندید. بهتر است به شرکت بتنریزی پیش از نهایی کردن قرارداد اعلام کنید که ناظرانی برای تست بتن در هنگام بتنریزی حضور خواهند داشت؛ همچنین لازم است با این شرکت شرط کنید که بخشی از پرداختی خود را در زمانی انجام میدهید که نتایج آزمایش بتن اعلام شده باشد. بدین شکل از بروز مشکل جلوگیری خواهد شد.
بستن قرارداد با یک آزمایشگاه مستقل و معتبر تست بتن
امور آزمایشگاهی
نتایج نهایی تست بتن
تست بتن با چه روشهایی انجام میشود؟
انواع تست بتن در سه مرحله مجزا انجام میشود:
مرحله پیش از ترکیب مواد (آزمایش کیفیت سیمان)، آزمایش بتن تازه و آزمایش بتن سختشده. آزمایش بتن سختشده تنها منحصر به ابتدای ساختوساز نیست و شما میتوانید در هر زمانی که نیاز به سنجش مقاومت و کیفیت بتن یک سازه داشتید، با کمک آزمایشگران حرفهای بتن سختشده را آزمایش کنید.
از سویی برای تست بتن سختشده به دو صورت کلی انجام میشود: تخریبی و غیرتخریبی. منظور از این تقسیمبندی آن است که بدانیم یک آزمایش نیازی به تخریب و جدا کردن بخشی از بتن سختشده دارد یا خیر. در هنگام بررسی انواع آزمایشهای بتن سخت، تخریبی یا غیرتخریبی بودن آن را نیز بررسی خواهیم کرد.
همچنین لازم است بدانید که تست میلگرد نیز نقشی بسیار مهم در تعیین کیفیت کلی سازههای شما دارد و معمولاً همزمان با تست بتن انجام میشود. در این مقاله این موضوع بررسی نمیشود اما اگر قصد انجام آزمایش بتن دارید، لازم است درباره آزمایش میلگرد نیز تحقیق کنید.
انواع آزمایشهای سیمان
این دسته از آزمایشها همانطور که گفته شد در کارخانه تولید بتن انجام میشود و نمونهگیری آن قبل از ترکیب سیمان با آب و سایر مواد انجام میشود. معمولاً شرکت آزمایشگر با ارسال مهندس به کارخانه تولید بتن این کار را انجام خواهد داد. اما انواع آزمایشهای سیمان عبارتاند از:
آزمایش نرمی سیمان
این آزمایش ممکن است به روشهای گوناگونی انجام شود؛ مهمترین و رایجترین آنها اما به عنوان آزمایش بلین شناخته میشود که از نام دستگاه اصلی این آزمایش، یعنی دستگاه بلین گرفته شده است. از سویی انجام این آزمایش از آن نظر اهمیت دارد که تصوری دقیق از رفتار سیمان در هنگام فرآیند آبپوشی یا هیدراتاسیون به ما میدهد. نتایج این آزمایش در تصمیمگیریهای مهمی همچون میزان سیمان مورد نیاز، میزان روانکننده مورد نیاز، شرایط مناسب برای بتنریزی و بسیاری موارد دیگر تاثیرگذار خواهد بود.
این آزمایش، همانطور که از نام آن مشخص است، میزان نرمی سیمان را مشخص میکند؛ نرمی سیمان که به آن سطح مخصوص نیز گفته میشود، با اندازه دانههای سیمان نسبت معکوس دارد و هرچه دانههای سیمان ریزتر باشند، نرمی آنها بیشتر و در نتیجه رفتار آن در برابر آب نیز متفاوت است.
آزمایش زمان گیرش سیمان
گفتیم بتن در دو حالت نرم و سختشده وجود دارد؛ عامل اصلی سخت شدن بتن، سیمان آن است و از همین رو لازم است پیش از ساخت بتن متوجه شویم بتن ما در چه دمایی و تا چند ساعت حالت نرمی خود را حفظ میکند و از چه زمانی فرآیند سختشدگی آن آغاز میشود. این موضوع همچنین در تعیین زمان باز کردن قالبها نیز اثرگذار است. همچنین این فرآیند همراه با آزادسازی گرما است که در این آزمایش میزان گرمای آزاد شده از بتن نیز بررسی میشود.
در اینجا تنها لازم است به این نکته اشاره کنیم که در آزمایش زمان گیرش سیمان، سه مدل متفاوت سختشدگی یا گیرش داریم: گیرش کاذب، گیرش اولیه و گیرش نهایی. گیرش کاذب به سختشدگی ابتدای مخلوط کردن مواد گفته میشود؛ این نوع گیرش با ویبره از بین میرود و هیچگونه آزادسازی دما نیز در این مرحله وجود نخواهد داشت. گیرش اولیه اما همراه با آزادسازی دماست و ویبره نمیتواند تغییر زیادی در حالت آن به وجود بیاورد؛ هرچند سطح بتن همچنان کمی نرم و خمیریشکل است.
در انتها اما نوبت به مرحله گیرش نهایی میرسد؛ در این مرحله به کلی حالت خمیری سیمان از بین رفته است و به اصطلاح بتن به حالت سختشدگی رسیده است. برای رسیدن به سختشدگی در زمان استاندارد، اصطلاحی به نام غلظت نرمال وجود دارد که میزان آب مورد نیاز سیمان را نشان میدهد. در این آزمایش، عدد غلظت نرمال بتن نیز مشخص میشود. در انتها باید اشاره کنیم که ممکن است این آزمایش را در مرحله دوم، یعنی در مرحله خمیری بودن بتن انجام دهند.
آزمایش چگالی سیمان
آزمایش مقاومت فشاری سیمان
این آزمایش معمولاً به صورت آزمایش ملات انجام میشود؛ بدین صورت که ترکیب سیمان و ماسه به آزمایش گذاشته میشود و نه صرف سیمان. هدف از انجام این آزمایش به طور کلی بررسی میزان مقاومت فشاری ملات است؛ چرا که مقاومت فشاری بتن معمولا بیش از مقاومت کششی آن اهمیت دارد. آنچه به طور خاص در این آزمایش بررسی میشود عبارت است از: میزان چسبندگی خمیر سیمان، میزان چسبندگی سیمان به سنگدانهها، میزان جذب آب سنگدانهها، نرخ ارزش ماسهای، دانهبندی مصالح سنگی و همچنین میزان مقاومت سنگدانهها. این آزمایش یک آزمایش مفصل با بخشهای متعدد است و خروجیهای مختلفی نیز دارد که میتواند یک سند بسیار عالی و کارآمد برای مهندسان یک پروژه ساختوسازی باشد. در ادامه به بررسی آزمایشهایی میپردازیم که بر بتن تازه یا همان حالت خمیریشکل بتن انجام میشود.
تست بتن به عنوان یکی از اساسی ترین آزمایش های حوزه عمران، با توجه به موقعیت ها و فرآیندهای مختلف، نیازمند انواع متفاوتی است. هر کدام از این آزمایشات با توجه به اطلاعات درخواستی مهندسین، خروجی متفاوتی از بتن را ارائه می دهد
انواع تست بتن تازه
برای نمونهگیری از این دسته از آزمایشها چند استاندارد مختلف وجود دارد که باید حتما آنها را در نظر داشت. برای مثال، معمولاً در هنگام بتنریزی برای خروج راحتتر بتن از لوله، از مادههای روانکننده استفاده میشود؛ لازم است نمونهگیری از بتنی انجام شود که در آن روانکننده نیز وجود دارد. از همین رو استاندارد نمونهگیری تأکید میکند که نمونه بتن مستقیماً از خروجی لوله بتنریزی برداشت شود و هیچ واسطی وجود نداشته باشد. در یک استاندارد دیگر تأکید شده است که زمان نمونهگیری، از اولین بخش تا آخرین بخش یک نمونه، نباید بیشتر از ۱۵ دقیقه باشد.
متأسفانه در برخی پروژهها عملی کردن چنین استانداردهایی ممکن نیست اما ضرورت دارد مهندسان چنین شرایطی را بازسازی کنند. برای اطلاعات بیشتر میتوانید اسناد مرتبط با استاندارد ASTM C172/172M را مطالعه کنید.
باید دانست که آزمایشهای بسیار متنوعی در زمینه تست بتن نرم وجود دارد و آنچه در ادامه میآید، تنها بخشی از آنهاست که شامل مهمترین این تستها میشود.
تعیین وزن بتن تازه
آزمایش مقدار حباب هوا
برای میزان حباب هوای موجود در بتن استانداردهای مشخصی وجود دارد که در صورت کمتر یا زیادتر بودن هوای موجود در بتن به نسبت استانداردها، مشکلات متنوعی در انتظار شما خواهد بود. برای مثال این مولفه به طور مستقیم بر مقاومت بتن در برابر فشار اثرگذار است؛ مقاومت فشاری بتن نیز تأثیری حیاتی در مقاومت کلی سازه شما در مقابل زلزله و دیگر بلایای طبیعی دارد. از همین رو این آزمایش را یکی از آزمایشهای ضروری در تست بتن به شمار میآورند.
انجام این آزمایش به وسایل متنوعی نیاز دارد؛ از جمله هواسنج نوع A، کمچه، میله کوبشی (کوبه)، چکش لاستیکی، تیغه صافکننده (خطکش سرزن)، صفحه صافکننده، قیف، پیمانه آب، لرزاننده، الک و سرتاس. در صورتی که همه این وسایل را در اختیار دارید، میتوانید با مطالعه استانداردهای ASTM C138 و ASTM C173 و یادگیری روش صحیح انجام آزمایش و همچنین محاسبات، خودتان نیز در صورت نیاز این آزمایش را انجام دهید.
آزمایش کارایی بتن یا اسلامپ
این آزمایش با وسایلی بسیار ساده انجام میشود و روش انجام آن نیز راحت است؛ از همین رو نزدیک صد سال است که از این آزمایش برای تعیین میزان کارایی و روان بودن بتن تازه استفاده میشود. برای انجام این کار شما به دستگاه اسلامپ نیاز دارید که کارکردی ساده و مشخص دارد. در حقیقت دستگاه اسلامپ شامل یک جسم به شکل مخروط ناقص و از جنس فلز است که به یک کفی سینیشکل فلزی متصل شده است. شکل اتصال این جسم مخروطی به سینی به گونهای است که بتوان آن را بدون مشکل جداسازی و مجدداً متصل کرد. همچنین یک خطکش به شکل عمودی در کنار مخروط کار گذاشته است.
روش انجام آزمایش اسلامپ بدین گونه است که در طی سه مرحله، مخروط را از بتن پر میکنند. در انتهای هر مرحله با کمک یک چکش مخصوص، تعداد ضربات مشخصی را به بتن وارد میکنند تا به خوبی متراکم شود و هوای اضافی آن بیرون رود. پس از پر شدن مخروط از بتن، مخروط را از دستگاه جدا میکنند. پس از گذشت چند دقیقه، میزان نشست کردن یا همان اسلامپ بتن را با کمک خطکش عمودی نصبشده بر دستگاه اندازهگیری کرده و عدد بهدستآمده را از اندازه اولیه آن (که مساوی با طول مخروط فلزی است) کم میکنند.
این عدد که معمولاً بر حسب میلیمتر بیان میشود، میزان کارایی و روانی بتن را مشخص میکند. برای داشتن یک آزمایش استاندارد، لازم است عوامل مختلفی نظیر مدتزمان گذشته از ساخت بتن، دمای محیط و بسیاری موارد دیگر را کنترل کنید. همه این نکات را میتوان در اسناد مرتبط با استاندارد 2-3203 ایران یا استاندارد DIN EN 12305 بررسی کرد؛ از همین رو اگر قصد انجام آزمایش بتن اسلامپ را دارید، بهتر است ابتدا این اسناد را مطالعه کنید.
انواع تست بتن سختشده
در نهایت نوبت به بتن سخت و آزمایشهای مرتبط به آن میرسد. اهمیت این دسته از آزمایشها این است که اغلب آنها را میتوان مدتها پس از اتمام فرآیند ساختوساز نیز انجام داد و به ارزیابی قابلقبولی از کیفیت بتن یک بنا دست یافت.
این آزمایش بدون شک مهمترین مورد در بین انواع تست بتن است. اهمیت این آزمایش از این رو است که بتن یک ماده شکننده بوده و از همین رو میبایست به میزان مقاومت بتن یک سازه آگاه بود تا از قرارگیری وزن بیش از حد بر روی آن و شکستن آن جلوگیری شود. این موضوع به طور خاص اهمیت خود را در ساخت پلهای بتنی نشان میدهد. در هم شکستن مقاومت بتن در چنین پلهایی میتواند به حوادثی ناگوار منجر شود و طبیعتاً همین خطر در خصوص دیگر سازهها نیز وجود خواهد داشت.
بنابراین انجام این آزمایش بسیار ضروری است و یک استاندارد جهانی واحد نیز برای آن وجود دارد که معمولاً مرجع آزمایشگران به حساب میآید: استاندارد جهانی ASTM. بر اساس این استاندارد، لازم است این آزمایش با دستگاه خاصی که در ایران با نام جک بتنشکن شناخته میشود انجام شود. همچنین دستورالعملهای مفصلی برای میزان رطوبت سطحی بتن در هنگام آزمایش، دمای نگهداری بتن، شیوه قالبگیری آن و بسیاری موارد دیگر وجود دارد که همگی در استاندارد نامبرده ذکر شدهاند.
نمونهگیری این آزمایش در اغلب اوقات به دو صورت کلی انجام میشود:
آزمایش مقاومت فشاری
بناهای در حال ساخت
در این حالت از نمونههایی که در مرحله نمونهگیری از بتن تازه گرفته شدهاند استفاده میشود. نمونهها را در ۷ یا ۲۸ و یا ۹۰ روز پس از نمونهگیری آزمایش میکنند که معمولاً آزمایش نمونههای ۷ روزه چندان دقیق نیست؛ چرا که در این زمان بتن هنوز به حداکثر مقاومت خود دست نیافته است.
بناهایی که در گذشته ساخته شدهاند
آزمایش چکش اشمیت
این آزمایش نیز در رده آزمایشهای غیرتخریبی بتن سختشده قرار میگیرد. این تست بتن با کمک یک دستگاه پیشرفته به نام اولتراسونیک انجام میشود. این دستگاه با ارسال پالسهایی به سمت فضای داخلی بتن، به شما ارزیابیهای دقیقی از وضعیت آن ارائه میدهد. در واقع این دستگاه یک فرستنده و یک گیرنده پالس دارد که در دو نقطه از بتن قرار میگیرند و تحلیل این پالسها، آزمایشگران به سوی نتایج این آزمایش هدایت خواهد کرد.
آزمایش اولتراسونیک با چند هدف انجام میشود: کشف دانهبندی فضای داخلی بتن در نقاط مختلف سازه، بدون ایجاد تخریب؛ کشف ترکهای فضای داخلی بتن و میزان عمق آنها؛ کشف آسیبهای دیگر بتن نظیر لایه لایه شدن؛ ارزیابی کلی میزان مقاومت بتن و بسیاری موارد دیگر. باید دانست که این آزمایش نیز علیرغم گستردگی نتایج و پیشرفته بودن آن، نمیتواند در تشخیص مقاومت بتن در برابر فشار عملکردی به خوبی آزمایش مقاومت فشاری داشته باشد.