هلی پد یک وسیله نقلیه هوایی است که برای نقل و انتقال بار و مسافر به کار می‌رود. این وسیله نقلیه مختص به شرایط خاص هوایی و جغرافیایی است و در کاربردهای مختلفی مانند امداد و نجات، حمل و نقل کارگران در مناطق صنعتی، حمل و نقل مسافر در تورهای جنگلی و صحرایی و … به کار می‌رود.
اگر ارتفاع ساختمانی بیش از ۴۵ متر باشد، طراحی و ساخت هلی¬ پد اجباری خواهد بود. اما ساختمان¬های دیگر نیز می¬توانند داوطلب استقرار هلی¬ پد باشند. ملاک محاسبه ارتفاع، تراز ورودی ساختمان تا سقف آخرین طبقه قابل تصرف مطابق با مقررات ملی ساختمان میباشد.
برای استفاده از هلی پد ( در تهران ) در شرایط امنیتی باید مجوز استفاده از قرارگاه ثاراله اخذ گردد و در زمان های عادی و غیر اضطراری ، هلی پدها باید با هماهنگی سازمان هواپیمایی کشوری، غیر عملیاتی گردد که قابل استفاده نباشد.
با توجه به دستورالعمل سازمان هوایی کشور مفاهیم زیر شامل حریم هلی پد، مالکیت هلی پد، بهره بردار هلی پد ، مدیر هلی پد دارای تعاریف مشخص میباشد .
- حریمهلی پد: محدوده ای در اطراف هلی پد که مشمول اعمال محدودیت ها و ممنوعیت های موضوع ضوابط و مقررات داخلی یا بین المللی مربوط می باشد.
- مالكهلی پد: اشخاصی حقیقی یا حقوقی که بر اساس قوانین و مقررات موضوعه کشور، مالکیت یك هلی پد را بعهده دارد.
- بهرهبردار هلی پد: مالك یا شخصی که از جانب او مسئولیت تمام فعالیتهای هلی پد بعهده دارد.
- مدیرهلی پد: شخصی که توسط بهره بردار هلی پد بر اساس ضوابط سازمان، منصوب و مسئولیت اداره یك هلی پد را بعهده دارد.
مشخصات فنی
یکی از مهم‌ترین مشخصات فنی هلی‌پد ظرفیت بار آن است. ظرفیت بار هلی‌پد می‌تواند متغیر باشد و در حدود 500 کیلوگرم تا 5 تن و بیشتر باشد. همچنین، این وسیله نقلیه قابلیت حمل بین 2 تا 20 نفر را دارا میباشد.
وزن خالص هلی‌پد نیز بین 50 تا 10،000 کیلوگرم است. همچنین، شعاع پرواز هلی‌پد نیز بسته به نوع هلی‌پد و محل نصب آن، متغیر است و بین 150 تا 300 کیلومتر می‌تواند باشد.
دقت هدایت هلی‌پد نیز یکی از مهم‌ترین مشخصات فنی آن است. دقت هدایت هلی‌پد باید کمتر از 2 متر باشد، چرا که هر گونه خطای هدایت ممکن است باعث بروز خطر و ایجاد مشکل در پرواز شود.
محدوده دمایی مجاز برای پرواز هلی‌پد بین -40 درجه تا +50 درجه سانتی گراد است. همچنین، سرعت حداقل این وسیله نقلیه 160 کیلومتر بر ساعت است.
سازه هلی پد را می‌توان از مصالح مختلفی مانند فولاد، بتن و آلومینیوم و یا ترکیبی از دو یا چند مصالح ساخت. اما امروزه بیشتر به صورت سازه‌های فضا کار و یا به صورت قاب مختلط بتن و فولاد ساخته می‌شوند که مورد دوم رواج بیشتری دارد. حداقل ضخامت دال بتنی جهت این سازه ها ۶ سانتیمتر عنوان شده است. اخیرا سازمان آتش نشانی و خدمات ایمنی تهران چک لیستی ارائه نموده که استقرار بالگرد بر فراز کلیه ساختمان های دارای ۱۶ طبقه و بیشتر را الزامی می‌کند. این سازمان در نظر دارد به زودی این مورد را به ۸ طبقه کاهش دهد.
ضوابط اجرایی
ضوابط مورد نیاز برای چنین ساختمان‌هایی عمدتا شامل دو بخش است: بخش اول دستورالعمل شماره ۴۳۱۴ سازمان هواپیمایی کشور بوده و بخش دوم ضوابط شهرسازی (ابعاد و اندازه پلان قرارگیری بالگرد) و ضوابط بارگذاری و محاسباتی است که به بخشی از آن اشاره می¬شود.
برای ساخت و نصب هلی‌پد در مکان‌های مختلف، مجوز رسمی از مراجع ذیربط حتماً باید دریافت شود. در عمل، برای مجوز گرفتن برای ساخت هلی‌پد، شرایطی مانند محدودیت‌های فنی، ترافیک هوایی، پرواز هلی‌کوپتر‌های دیگر و… باید مورد بررسی قرار گیرد.
هنگامی که هلی‌پد در محل مناسبی نصب شده است، باید به چگونگی پرواز، حمل بار و مسافران، ارتفاع مجاز و… توجه شود تا هیچ مانعی برای پرواز وجود نداشته باشد. بنابراین، هنگام نصب هلی‌پد، نیاز به رعایت ضوابط و مقررات مربوط میباشد.
به عنوان مثال، باید در نظر داشت که فاصله میان هلی‌پد و ساختمان‌ها و درختان کافی باشد تا هیچ خطری برای پرواز وجود نداشته باشد. همچنین، لازم است زوایای پرواز هلی‌پد، زوایای بهره‌برداری، شعاع پرواز و… مورد توجه قرار بگیرد.
نگهداری و تعمیرات دوره‌ای هلی‌پد باید به نحو مناسبی صورت گیرد تا هلی‌پد همیشه در بهترین وضعیت عملکرد باشد. امتحانات تعمیرات و نگهداری، بر اساس توصیه‌های شرکت سازنده و پیش فرض‌های متفاوت در مناطق مختلف می‌بایست انجام شود.
۱ – حداقل وزن بالگرد (برای شهر تهران) معادل ۹۰ کیلو نیوتن در نظر گرفته می‌شود.
۲ – محل استقرار بالگرد دایره‌‌ای به قطر حداقل ۱۸ متر بوده که علاوه بر آن می‌بایست حداقل نواری به عرض ۱٫۵ متر به عنوان حفاظ ایمنی در اطراف آن در نظر گرفته شود.
توجه: در صورت وجود خرپشته در اطراف هلی پد، بایستی با شیب ۱:۲ از ۲ متری لبه هلی پد فاصله داشته باشیم.
۳-در محل فرود هلی کوپتر ایجاد حداقل دو راه ورود و خروج برای متصرفین و نیروهای آتش نشانی الزامی است. راه‌های ورود و خروج باید نسبت به هم حداقل ۹۰ درجه از مرکز پد زاویه داشته باشند. و فاصله بین این درها نباید کمتر از ۹/۱ متر از هم باشد.
۴-در پشت بام دسترسی به پد از دو پلکان فراهم شود و بلعکس.
- برای بالگردهای با وزن بیش از ۱۴ کیلو نیوتن، بار زنده گسترده یکنواخت ۳ کیلو نیوتن بر متر مربع به تنهایی اعمال و محاسبات سازه کنترل شود.
- در سازه‌های بتنی (طراحی به روش حدی نهایی) ضریب بار بالگرد در ترکیب اول برابر ۱٫۶۶ منظور شود.
- در سازه های فولادی (طراحی به روش حدی مقاومت) ضریب بار بالگرد در ترکیب دوم ۱٫۶۶ منظور شود.
۶-ساختمان‌های در حال احداث که قبلا پروانه ساختمانی گرفته اند، صدور پایانکار ساختمانی آنها منوط به ارائه تاییدیه استانداردهای فنی هلی پد میباشد.
۷-تیغه ها و سقف های کاذب که پد را از ساختمان و یا ساختمان‌های مجاور جدا می کنند باید حداقل ۲ ساعت مقاوم در برابر حریق باشند و درب‌های پلکان در بام حداقل ۱/۵ ساعت مقاوم در برابر حریق باشند و درب های پلکان در بام حداقل ۱/۵ ساعت مقاوم در برابر حریق داشته باشد.
۸-نصب تجهیزات حفاظت از رعد و برق در بام ساختمانی الزامی است.
۹-سیستم اعلام حریق دستی باید برای هر یک از خروجی های بام طراحی شده باشد.
طراحي سازه: هلي پد و يا هر سـطح براي برخاسـتن و يا فرود هليكوپتر ميبايسـت بتواند بارهاي وارده ناشي از آن را تحمل نمايد. اين بارها شامل بار استاتيكي، بار ديناميكي و بار حاصل از چرخش ملخ هليكوپتر ميباشد.
- بار استاتيكي: بار استاتيكي برابر اسـت با حداكثر وزن وارده هليكوپتر بر سـطح تماس آن (چرخ يا Skids ) با هلي پد.
- بار ديناميكي: بار ديناميكي باري است كه در 2,0 ثانيه و يا كمتر در شرايط فرود سخت به سطح وارد مي‌شود. براي طراحي بايد 150 %وزن برخاستن هليكوپتر محاسبه گردد.
- بار حاصل از چرخش ملخ هليكوپتر: اين بار تقريباً برابر است با نسبت نيروي حاصل از چرخش ملخ به مساحت چرخش آن ملخ كه اين بار معمولاً كمتر از بارهاي محاسبه شدهاي چون بار برف، باران و باد براي ساختمان است.
محاسباتی
برای پرواز هلی‌پد، محاسبات مختلفی نیز صورت می‌گیرند. جرم خالص هلی‌پد شامل جرم هوابند (بدون مسافر و بار)، جرم بار، جرم سوخت و جرم مسافر است.
لیفت بر حسب میلی نیوتن نیز بسته به جرم خالص هلی‌پد، شتاب جاذبه و نیروی وزن محاسبه می‌شود. همچنین، فشار صوتی و میزان سوزش سوخت هلی‌پد نیز با توجه به مصرف سوخت در ساعت و زمان پرواز، محاسبه می‌شوند.
از لحاظ محاسباتی، دقت هدایت هلی‌پد نیز بسیار مهم است. برای محاسبه دقت هدایت، مجموع خطای هدایت در همه جهت‌های هدایت باید محاسبه گردد. به این منظور، عملکرد هلی‌پد در حالت‌های مختلف را بررسی می‌کنند تا از دقت بهتری در هدایت آن اطمینان حاصل شود.
در نهایت، مشخصات فنی، ضوابط اجرایی و محاسباتی هلی‌پد باید همیشه در نظر گرفته شود تا این وسیله نقلیه هوایی بتواند به بهترین نحو ممکن عمل کند و تمامی ایمنی در هنگام استفاده از آن رعایت شود.
۱۰-نصب تجهیزات اطفاء حریق : دو عدد خاموش کننده پودر و گاز ۱۲ کیلوگرم، دو عدد خاموش کننده آب و کف ۶۵ کیلوگرم ، دو عدد خاموش کننده co2 ۴۵ کیلوگرم و جعبه آتش نشانی که سطح پد را به طور کامل پوشش دهد در نزدیک پد بصورتی که به راحتی قابل دسترسی باشند، الزامی است.
۱۱-متقاضیان بایستی جهت اجرای هلی پد مطابق با دستورالعمل ۴۳۱۴ سازمان هواپیمایی کشور عمل نموده و تاییدیه سازمان هواپیمایی کشوری و یا شرکت‌های مورد وثوق ( دارای مجوز ممیزی هلی پورت) آن سازمان را در خصوص استاندارد سازی هلی پد ( پس از ساخت هلی پد) دریافت نمایند.