از آنجایی که آزمایش خاک یکی از آزمایش‌های ضروری در پروژه‌های عمرانی متوسط و بزرگ است و بسیاری از ساخت‌وسازهای کوچک نیز به دلایل مختلف ممکن است به انجام آن نیازمند باشند، همواره این سوال وجود دارد که «قیمت‌گذاری انجام آزمایش خاک به چه صورت است؟» اهمیت این سوال زمانی بیشتر می‌شود که بدانیم دلالان زیادی در این بازار وجود دارند که ممکن است کار کردن با آن‌ها، هزینه‌های غیرضروری بسیار زیادی را بر روی دست کارفرما بگذارد.
در این مقاله قصد داریم تا با بررسی تمام عواملی که ممکن است قیمت آزمایش خاک را تحت تأثیر خود قرار دهند بررسی کنیم؛ همچنین تمامی هزینه‌های جانبی ممکن را نیز به تفصیل بررسی خواهیم کرد تا کارفرماها و به طور کلی افراد مشغول در این صنعت بزرگ بتوانند تصوری دقیق از هزینه‌های پیش روی خود در انجام این کار به دست آورند. همچنین در طول مقاله چندین پیشنهاد به شما خواهیم داد که انجام آن‌ها می‌تواند شما را از متحمل‌شدن هزینه‌های اضافی دور نگه دارد.
اما پیش از شروع بررسی عوامل موثر بر قیمت آزمایش خاک، لازم است تصوری کلی از چیستی این آزمایش و همچنین الزامات قانونی آن به دست آوریم. با ما همراه باشید.
آزمایش خاک چیست؟
آزمایش خاک به مجموعه‌ای از آزمایش‌های مختلف گفته می‌شود که ویژگی‌های مختلف خاک بستر یک سازه را از جنبه‌های مختلف فیزیکی و شیمیایی بررسی می‌کند. این آزمایش انواع بسیار متنوعی دارد که انجام همه آن‌ها ضروری نیست؛ اما ممکن است بنا بر کاربری‌های مختلف یک سازه، لازم باشد که شما چند آزمایش بیشتر از نمونه‌های معمول انجام دهید.
آنچه در اینجا باید ذکر شود این است که شما باید از ضرورت‌های انجام این آزمایش آگاه شوید و انجام آن را به وسیله خلأهای قانونی احتمالی که ممکن است پیش رویتان قرار داشته باشد، منتفی نکنید. پس بیایید به یک سوال مهم جواب دهیم: چرا انجام آزمایش خاک ضروری است؟
چند دلیل مهم می‌توان برشمرد:
۱. انجام این آزمایش به مهندسان کمک خواهد کرد تا ساختمانی واقعاً مقاوم در برابر زلزله بسازند. آزمایش خاک میزان آسیب‌پذیری خاک بستر سازه شما را در برابر زلزله مشخص می‌کند و به شما امکان می‌دهد از راه حل‌های منطقی برای رفع خطرات استفاده کنید.
۲. دانستن ویژگی‌های خاک بستر به مهندسین اجازه خواهد داد تا مصالحی مناسب و از لحاظ شیمیایی و فیزیکی سازگار با محیط شما را برای ساخت سازه‌ها به کار بگیرند. این موضوع می‌تواند صرفه‌جویی چشمگیری در هزینه‌های مصالح به همراه داشته باشد.
۳. ایمنی یک سازه تنها منحصر به مقاومت آن در مقابل زلزله نیست. سازه‌ها ممکن است به دلیل فرسایش زمین یا وزن بیش از حد خودشان دچار فروریزی شوند که خطر بروز چنین حوادثی بسیار جدی است. مهندسین تنها با استناد به نتایج آزمایش خاک می‌توانند سازه‌ای مقاوم در برابر این معضلات بسازند.
بسیاری دلایل دیگر را می‌توان به این لیست اضافه کرد؛ اما همین سه دلیل به خوبی می‌توانند ضرورت انجام این تست را نشان دهند. از همین رو اگر می‌خواهید کمترین خسارت را در سال‌های آینده متحمل شوید، بهتر است این چنین ضروریات پایه‌ای ساخت یک بنا را جدی بگیرید. اما باید دانست که از لحاظ قانون ایران، تمامی سازه‌های نیازی به انجام این آزمایش ندارند و برخی پروژه‌ها ممکن است از انجام آن معاف باشند. در قسمت بعدی این موضوع را بررسی خواهیم کرد.
انجام آزمایش خاک برای چه پروژه‌هایی ضرورت ندارد؟
برای آغاز پروژه ساخت‌وسازی خود شما نیاز به یک مجوز دارید که اصطلاحاً برگه سبز نامیده می‌شود. برگه سبز آزمایش خاک در واقع سندی است که شما برای سازمان نظام مهندسی در کنار دفترچه نتایج آزمایش خود ارسال می‌کنید تا این سازمان مجوز شروع کار را به شما بدهد. این سازمان همچنین ممکن است برخی توصیه‌های ایمنی را به عنوان پیش‌شرط برای آغاز کار برایتان تعیین کند که انجام آن‌ها ضروری است. آنچه در ادامه می‌آید، شرایطی است که شما را از دریافت و ارسال برگه سبز به این سازمان معاف می‌کند؛ هرچند ممکن است شما را از انجام این آزمایش بی‌نیاز نسازد.
شرایط معافیت از برگه سبز آزمایش خاک:
اگر زیربنای سازه شما کمتر از سیصد متر مربع است، یا تعداد طبقات آن کمتر از ۶ عدد است (در برخی موارد ممکن است محدودیت‌ها برای ۴ طبقه و کمتر باشد) و یا آنکه تعداد قابل‌توجهی از همسایگان پیش از شما این آزمایش را انجام داده‌اند و اطلاعات کافی از زمین بستر سازه شما در اختیار سازمان نظام مهندسی باشد، نیازی به ارسال برگه سبز برای این سازمان نخواهید داشت. همچنین انباری‌ها و سوله‌ها و به طور کلی فضاهایی که تخریب آن‌ها خسارت جانی چشمگیری ندارد، معمولاُ از انجام این کار معاف می‌شوند.
اگر پروژه شما به یکی از دلایل بالا معاف از انجام تست خاک است، همچنان به شما پیشنهاد می‌دهیم در این باره با یک متخصص مشورت کنید تا در آینده دچار خسارات جبران‌ناپذیر نشوید. در واقع در برخی موارد نظیر نزدیکی محل پروژه به گسل، یا فرسایش زیاد از حد خاک در یک منطقه، یا ترکیب خاص شیمیایی خاک که مشابه آن به طور معمول یافت نشود و بسیاری موارد دیگر می‌توانند خسارت‌هایی را در هنگام ساخت‌وساز و یا در سال‌های بعدی پس از بهره‌برداری از سازه به همراه آورند. تنها راه پیشگیری از چنین خسارت‌هایی نیز انجام تست خاک است؛ به همین دلیل تأکید می‌کنیم که معافیت قانونی شما از انجام آن، لزوماً به معنای آن نیست که شما هیچ‌گونه نیازی به بررسی خاک بستر سازه خود نخواهید داشت.
حال که دلایل ضرورت انجام این تست را به تفصیل بررسی کردیم، می‌توانیم روند اداری و قانونی انجام آن را ذکر کنیم. توجه داشته باشید که عدم آگاهی شما به این روند قانونی می‌تواند هزینه‌های اضافی را چه از لحاظ مالی و چه زمانی بر دوش شما بگذارد؛ بنابراین ضروری است که اطلاعات کافی را در این زمینه کسب کنید
مراحل اداری انجام آزمایش خاک به چه صورت است؟
مراحل اصلی انجام آزمایش خاک را در ادامه بررسی می‌کنیم. توجه داشته باشید که برخی نکات درباره یافتن شرکت آزمایشگر مناسب، بستن صحیح قرارداد و پرداخت هزینه به شرکت وجود دارد که در قسمت آخر این مقاله آن‌ها را بررسی خواهیم کرد.
۱. صدور عوارض شهرداری: صدور عوارض شهرداری پیش‌نیاز انجام آزمایش خاک است.
۲. یافتن شرکت آزمایشگر حرفه‌ای: توجه داشته باشید که ممکن است برخی شرکت‌های ارائه‌دهنده خدمات بتن و مصالح، خود کارهای آزمایشگاهی انجام دهند. بهتر است به سراغ آزمایشگاه‌هایی بروید که صرفاً خدمات آزمایشگاهی ارائه می‌کنند و به اصطلاح منفعتی از نتایج آزمایش‌ها نمی‌برند. همچنین مطمئن شوید که با دلال‌ها کار نمی‌کنید و مستقیماً با شرکت اصلی آزمایشگر در تماس هستید.
۳. بازدید از محل و تعیین روش مناسب حفاری: پس از انجام مذاکرات اولیه، نوبت به بررسی محل و تعیین بهترین روش حفاری و همچنین سایر کارهای جانبی می‌رسد. پس از اتمام این مرحله شرکت آزمایشگر می‌بایست هزینه نهایی را به شما ابلاغ کند.
۴. نهایی کردن قرارداد: اگر کارفرما و شرکت آزمایشگر بر سر قیمت آزمایش خاک به توافق رسیدند، قرارداد امضا می‌شود و سپس نوبت به انجام برخی کارهای اداری می‌رسد.
۵. دریافت برگه سبز و ارائه آن به دفتر خدمات الکترونیک: شرکت آزمایشگر برگه سبز آزمایش خاک را به کارفرما تحویل می‌دهد و سپس لازم است کارفرما آن برگه را به دفتر خدمات الکترونیک تا مجوزهای لازم برای شروع عملیات نمونه‌برداری و آزمایش آغاز شود.
۶. انجام حفاری، نمونه‌گیری و انجام آزمایش‌های صحرایی: پس از دریافت مجوزها، شرکت آزمایشگر با وسیله‌های متعدد حفاری و همچنین آزمایش‌های صحرایی به موقعیت پروژه می‌آید و فرآیند نمونه‌برداری و انجام آزمایش‌های صحرایی شروع می‌شود.
۷. استقرار کارشناس ژئوتکنیک: همزمان با مرحله قبل، شرکت آزمایشگر یک مهندس ناظر نیز به محل اعزام می‌کند تا تمامی فرآیندهای حفاری، نمونه‌گیری و همچنین انجام آزمایش‌های صحرایی را ثبت نماید.
۸. انجام آزمایش‌های آزمایشگاهی: نمونه‌های خاک برداشت‌شده از محل پروژه به آزمایشگاه ارسال می‌شوند و فرآیند بررسی نمونه‌ها آغاز می‌شود.
۹. تحویل دفترچه نتایج از شرکت آزمایشگر: پس از اتمام آزمایش‌های صحرایی و آزمایشگاهی، نتایج آن‌ها در قالب یک دفترچه فیزیکی یا دیجیتال به کارفرما ارائه می‌شود.
۱۰. ارسال مدارک به نظام مهندسی: کارفرما باید دفترچه را به سازمان نظام مهندسی ارسال کند و تا دریافت نتیجه منتظر بماند.
۱۱. دریافت تأییدیه سازمان نظام مهندسی: در این مرحله کارفرما می‌تواند مراحل بعدی ساخت‌وساز خود را آغاز کند.
آنچه در اینجا لازم است درباره قیمت آزمایش خاک گفته شود این است که هزینه‌های اصلی کارفرما معمولاً صرفاً به شرکت آزمایشگر داده می‌شود و شرکت کارهای لازم را انجام می‌دهد؛ و معمولاً نیازی به دریافت خدمات از شخص ثالثی وجود ندارد. هزینه‌های اداری نیز معمولاً پایین است. به هر جهت لیست کامل هزینه‌های اصلی و جانبی که کارفرما ممکن است با آن مواجه شود را در ادامه بررسی خواهیم کرد.
چه مواردی در آزمایش خاک بررسی می‌شود؟
به طور خلاصه می‌توان به این موارد اشاره کرد:
تراکم خاک و میزان نفوذپذیری آن در برابر آب؛
مطالعه شیب‌ها، میزان پایداری آن‌ها، همچنین مطالعه زمین‌های مستعد لغزش؛ به جهت مقاوم‌سازی آن؛
بررسی میزان ماسه خاک و میزان پایداری دانه‌های ماسه؛
آزمایش دانه‌بندی خاک؛
مقاومت خاک در برابر برش مستقیم و سه محوری؛
بررسی محدوده توان مقاومت خاک در برابر فشار؛ بی‌آنکه دچار تغییر شکل و نشست کردن شود.
بسیاری آزمایش‌های دیگر نیز وجود دارند که در اینجا ذکر نکرده‌ایم؛ اما ممکن است به سبب وضعیت خاصی که زمین بستر سازه شما دارد، انجام آن لازم باشد.
هزینه‌های آزمایش خاک به چه مواردی بستگی دارد؟
۱. شهر و منطقه سازه
۲. متراژ زیربنا
۳. زمان انجام آزمایش
در زمان حاضر به دلیل اوضاع نابه‌سامان اقتصادی قیمت‌ها همواره در حال تغییر است؛ اما یک فاکتور دیگر نیز در این زمینه اهمیت دارد: ماه‌ها و فصل‌های سال. در هر منطقه بنا بر سردی و گرمی هوا، ساخت‌وساز کم و زیاد می‌شود و بنابراین تقاضا برای انجام آزمایش خاک نیز در ماه‌های مختلف سال، تفاوت می‌کند. طبیعتاً در ماه‌هایی که تقاضای کمتری برای انجام آزمایش خاک وجود دارد، قیمت آزمایش خاک نیز کمتر از ماه‌های شلوغ سال است؛ در حقیقت در ماه‌های خلوت می‌توان تخفیف‌های بهتری از شرکت‌های آزمایشگر گرفت.
از آنجایی که تفاوت اقلیم‌ها در ایران بسیار زیاد است، در اینجا نمی‌توانیم یک فرمول ثابت ارائه کنیم اما کارفرماها قطعاً می‌توانند به سادگی در این باره در شهر خود تحقیق کنند.
۴. هزینه قطعات مصرفی در عملیات صحرایی
۵. انواع روش‌های حفاری
۶. نوع خاک بستر سازه
۷. حق‌الزحمه انجام عملیات صحرایی
۸. تعداد و عمق گمانه‌ها
۹. حق‌الزحمه سایر آزمایشات صحرایی
۱۰. حق‌الزحمه طراحی سازه نگهبان
۱۱. سایر هزینه‌های عملیات صحرایی
۱ . هزینه نگهبانی و حفاظت از وسایل حفاری: در صورت سرقت یا آسیب به وسایل آزمایش و حفاری در ساعات غیر کاری، هزینه آن بر عهده کارفرما خواهد بود.
۲. هزینه تأمین آب و برق: کارفرما باید آب و برق مورد نیاز برای انجام عملیات حفاری را فراهم سازد.
۳. هزینه دریافت مجوزها: دریافت مجوز مواردی همچون حفاری، حمل‌ونقل دستگاه، انجام برخی آزمایش‌های صحرایی؛ همچنین هزینه بیمه حوادث غیرمترقبه برعهده کارفرماست.
۴. هزینه ایجاد راه و سایر دسترسی‌ها: انتقال تجهیزات حفاری و همچنین عوامل انسانی به داخل گودها نیازمند رمپ و نردبان و… است که هزینه‌های آن بر عهده کارفرما خواهد بود.
۵. هزینه جرثقیل جهت انتقال وسایل حفاری به داخل گود: در برخی موارد به جرثقیل برای انتقال وسایل حفاری به داخل گود نیاز است. تأمین جرثقیل نیز به عهده کارفرما خواهد بود.
۱۲. حق‌الزحمه انجام آزمایش‌های آزمایشگاهی
۱۳. هزینه‌های اداری
چند نکته ضروری که لازم است پیش از انجام آزمایش خاک بدانید.
۱. حتماً انواع مجوزها و کارت شناسایی شخص طرف قرارداد خود را چک کنید. از تاریخ مجوزها اطمینان حاصل کنید و همچنین مطمئن شوید که طرف مقابل شما دلال نیست. همین موضوعات ساده می‌توانند در ادامه شما را متحمل خسارت‌های زیادی کنند.
۲. حتماً به محل شرکت بروید، و مطمئن شوید که شرکت تنها شرکت آزمایشگر است و در کار فروش مصالح نیست. برخی مصالح‌فروشان ممکن است چنین خدماتی نیز ارائه دهند که به دلیل ذی‌نفع بودن آن‌ها، احتمال دستکاری نتایج وجود خواهد داشت. از همین رو پیش از عقد قرارداد، از تخصصی بودن آزمایشگاه و رفتار کارکنان آن اطمینان حاصل کنید.
۳. با شرکت شرط کنید که قسمت قابل‌توجهی از پول را زمانی به حساب شرکت واریز می‌کنید که نتایج نهایی آزمایش را به شما ارائه کنند. این موضوع را در قرارداد نیز ذکر نمایید. در صورت واریز پول پیش از اتمام پروژه، ممکن است شرکت در اتمام کارهای شما سهل‌انگاری کند.
۴. در هنگام عقد قرارداد، عدد نهایی قیمت آزمایش خاک را ثبت کنید و هیچ هزینه اضافه‌ای در ادامه به شرکت ندهید. همچنین بر اساس هرآنچه در این مقاله ذکر کردیم، لیست هزینه‌هایی که شرکت به شما ارائه داده را بررسی کنید و مطمئن شوید پول اضافه و بی‌دلیلی از شما دریافت نشود.